نکته 188 - شك را بيشتر بشناسيم

زياد شک مي کنيم يا بهتر بگويم کم نه ! اينجا بنظر جايش هست که در موردش صحبتي داشته باشيم تا در برخورد با موانع متوقف نشويم چه بسا با شک بجا هوشيارانه و مدبرانه اقدام به حل مسائل و مشکلاتمان کنيم .پيش آمده که در برخورد با مشکلات دچار ابهام وآشفتگي شويم در شناخت موضوعات سردرگم شويم شک در واقع بيانگر اضطراب در فهم و شناخت واقعيت است حالا ببينيم اگر انواع شک را بشناسيم ايا کمکي در متر شدن اضطراب ما در برخورد با مسائل و شناخت واقعيت هاي موجود در اطرافمان دارد؟

1 ) شک منطقي

در واقع شک و ترديدي است که بر شالوده منطق و عقل استوار است يعني مبتني بر تأمل و دقت در باب يک مسئله و قضيه است نه صرفاٌ براساس اضطراب فکري و خيال پردازي و سرپيچي از فرمان عقل . شک منطقي ريشه دار و قاعده مند است.

2 ) شک وهمي

در تقابل با شک منطقي و نام ديگر آن شک روان شناختي است که ناشي از عدم دقت در مسئله است يا تحمل ناپذيري و اضطراب قوه واهمه است و ناشي از عقل ومنطق نيست.

3 ) شک استدلالي

اين شک قرين به استدلال و برهان است .اين شک صرفاٌ مدعاي خود را ابراز نمي کند بلکه سخن خود را با ادله اي تجهيز مي کند.

4 ) شک مزاجي

نام ديگر آن « شک من چنيني» است و فرق آن که در نقطه مقابل شک استدلالي است اين است که بر مدعاي خود استدلال نمي کند . صرفاٌ مي گويد اگر ديگران به موضوعي يقين دارند شخص او به آن موضوع يقيني ندارد و ادعا مي کند مردم زود باور و ساده لوح هستند و با دلايل ضعيفي زود متقاعد مي شوند ولي او زود باور نيست . جالب است که براي ادعاي خودش دلايلي هم ارائه نمي دهد .چه بسا مي توان گفت يک شکاک مزاجي دچار وسواس فکري (Intellectual Freak) است .البته اگردر حيطه شکشان استدلال بياورند ديگر شکاک مزاجي نخواهند بود

5 ) شک مطلق

نام ديگر آن شک افراطي است .حد و مرزي نمي شناسد و همه چيز را مورد ترديد قرار مي دهد که در تاريخ تفکر« پيرون» يک شکاک مطلق گرا بود

6 ) شک نسبي

از حد افراط بيرون آمده و قضايايي را به عنوان يقيني به رسميت مي شناسد .اصولاً شکاکيت ها نسبي هستند چراکه شکاکان مطلق گرا خودشکن هستند مگر آن که لب فروبندند چرا که اگر بگويند بر همه چيز شک وارد است يا خود اين قضيه يقيني است ويا نيست .اگر يقيني نباشد پس بر مدعاي شک مطلق نيز شک وارد است و اگر يقيني باشد باز هم شک مطلق مي خشکد.

7 ) شک منطقه اي(Local)

شکي است که در حوزه هاي معارف خاص از قبيل اخلاق، مذهب و آينده بيشتر رخ مي دهد؛ انگار قائلان به آن نمي توانند مباني اخلاقي را درست تبيين کنند و دچار شک و سردرگمي مي شوند .گويا اين شک به خصوص در مورد قضاياي ديني به اضطراب مي افتد و يا در باره اين که فردا چه مي شود يعني علم به آينده در شک فرو مي روند بعضي از محققين اعتقاد دارند که اگر اين شک کنترل نشود به شک فرا منطقه اي تبديل مي شود.

8 ) شک فرامنطقه اي(Global)

درست مقابل شک منطقه اي است. اين شک محدود به حوزه هاي خاصي از قبيل اخلاق، مذهب و آينده نيست بلکه در موارد ديگر نيز نفوذ مي کند اين شک مي تواند وجهي از شک نسبي باشد اما با شک مطلق که افراطي است فرق دارد . شک مطلق مرحله بعد از شک فرامنطقه اي‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ است که همه ابعاد شناخت را تحت نفوذ خود قرار مي دهد و چه بسا فرامنطقه اي (Super global skepticism)است .

9 ) شک دستوري

نام ديگر آن شک روشي است که در واقع همان شکي است که شک دکارتي نيز خوانده شده است .شکاک دستوري براي تعميق يقين خود شک را دستور کار خود قرار مي دهد. دکارت از آن جهت به شک دستوري روي آورد تا به يقيني دست پيدا کند که از تشکيک شکاکان مصون باشد . شک دستوري در واقع شک محققين است . وقتي يک محقق در باب يک مسئله تحقيق مي‌کند نخست ابعاد و جوانب آنرا به دقت مي نگرد و سپس در باب آن به قضاوت و داوري مي پردازد.

10 ) شک هوسي

گاهي برخي از فيلسوف نمايان به اين شک گرايش دارند. اين شک برخلاف شک دستوري مانع رسيدن به حقيقت است. شک هوسي برخاسته از انگيزه حقيقت طلبي نيست بلکه ناشي از هوس است و جز ولنگاري نتيجه‌اي ندارد. انگار اگر شکي وارد کنيم فيلسوف قلمداد مي شويم.

در پايان اين سؤال را مي توان مطرح کرد که ما چه مي‌دانيم؟ اگر آنچه را که مي دانيم به آن يقين داريم مورد نقد قرارگيرد، آيا دچار شک و سردرگمي مي شويم؟ اعتقاداتي که در اطراف ما وجود دارد ريشه در يقين دارد يا مملو از شکاکيت است؟ آيا آنچه که يقين پنداشته مي شود آزمون خودش را در هيجانزدگي ها پس داده است ؟ ما در مسير خود در جايگاه يقين هستيم يا شک؟ آيا شده از خود بپرسيم نکند خبري باشد و ما از آن بي خبرباشيم يا خبري نباشد و ما مشغول باشيم،انگار در تنهايي خود در گرداب سردرگمي درحال فرورفتنيم. پس چه بايد بکنيم؟ چه کسي دست مرا مي گيرد و از اين گرداب و برزخ مرگبار نجاتم مي دهد؟

گرد آوري و تلخيص : آرين پناه پور

منبع : نشریه حرکت دهندگان ، شماره 3