نکته 203- نوآوری نظام یافته ؛ تریز

،تریز یک روش قدرتمند برای حل خلاقانه مسائل است. هر پروژه اغلب به نقطه ای میرسد که نتیجه بیشتری از مطالعات و تجزیه و تحلیل نصیب آن نمیشود و راه به جلو نامشخص است و پیشرفت مسدود بنظر میرسد. در این حال، گروهی که در پروژه مشغول کار هستند باید برای حل مشکلات بعدی راه حلهای خلاقانه ایجاد کنند

در حال حاضر با روش طوفان ذهنی آشنایی دارید که میتواند به این وضعیت کمک کند. با این حال، هدف این رویکرد که بستگی به شم و دانش گروه دارد، نتایج غیر قابل پیش بینی و تکرار نشدنی است. از طرف دیگر تعداد زیادی از راه حلهای ممکن نادیده گرفته میشوند، فقط بدین دلیل که خارج از تجربه گروه پروژه هستند

روش تریز، یک روش حل مسئله بر اساس منطق داده ها و پژوهشها و نه شم و شهود است. این روش بنا بر دانش و نبوغ مهندسین بسیاری بنا شده که به توانایی خلاقیت راه حلهای مناسب گروه پروژه سرعت میبخشد. بدین ترتیب متد تریز قابلیت تکرار یا پیش بینی و اطمینان به روند حل مشکلات را بوسیله ساخته و الگوهای ریتمیک ویژه خود دارد

تریز چیست

به زبان روسی مخفف "نظریه حل خلاقانه مسائل" است. جی اس آلتشولر و همکارانش در اتحاد جماهیر شوروی سابق، این روش را در بین سالهای 1946 تا 1985 توسعه و گسترش دادند. روش تریز یک روش علمی و بین المللی خلاقیت است که متکی به مطالعه الگوهای مسائل و راه حلها است و نه بر خلاقیت خودبخودی شم و شهودی افراد یا گروهها. مطالعه و تجزیه و تحلیل بیش از سه میلیون الگو، به کشف الگوهایی که به راه حل دستیابی به موفقیت، و پیش بینی مشکلات، منجر شده است و تمام اینها در داخل این روش خلاقانه تدوین شده اند. این روش در حال گسترش و استفاده شرکتهای بزرگ در چندین مسیر موازی است و بصورت فزاینده ای در فرآیندهای "شش سیگما" در مدیریت پروژه و سیستمهای مدیریت ریسک و طرح های نوآوری ساماندهی و سازماندهی رایج است

راه حلهای کلی متد تریز

مطالعات تریز با این فرضیه آغاز شد که اصول کلی خلاقیت مبنای وجود نوآوریهای خلاق و تکنولوژیهای پیشرفته است. ایده این بود که اگر این اصول، شناسایی و تدوین شوند، آنها را میتوان به مردم آموزش داد بطوری که فرآیند خلاقیت را بشکل قابل پیش بینی تری بوجود آورد. خلاصه اینکه امروز در جایی کسی یک مشکل را حل کرده. خلاقیت یعنی: پیدا کردن راه حل و انطباق با آن، یا اشکال مختلف شبیه به آن مشکل

سه عدد از یافته های مهم این روش در 65 سال گذشته بدین شرح است

یک: مسائل و راه حلها در صنایع و علوم تکرار شده اند. با طبقه بندی "تناقض" (که بعدا به آن میپردازیم) در هر شکل، میتوان راه حلهای خلاقانه و خوبی را برای هر مشکل پیش بینی کرد

دو: الگوهای تکاملات فنی در صنایع و علوم تکرار میشوند

سه: نوآوریهای خلاقانه اغلب در خارج از حوزه محدوده اثرات علمی خود استفاده میشوند و توسعه میابند

بخش عمده ای از کارکرد تریز شامل یادگیری این الگوهای تکراری از راه حل مشکلات، الگوهای تکاملات فنی و روشهای استفاده از اثرات علمی است، و سپس استفاده از الگوهای کلی تریز برای مشکل خاصی که وجود دارد

فلوچارت (1): راه حل خاص شما<-- راه حل خاص تریز<-- مشکل کلی تریز<-- مشکل خاص شما

هر پیکان نشاندهنده حرکت از یک مشکل یا راه حل به مرحله بعدی است. پیکانهای اول و دوم تجزیه و تحلیل متد تریز است و پیکان آخر نشاندهنده تفکر شما برای یافتن شباهت نسبی و راه حل خاص برای مشکل خاص خود شماست

در اینجا مشکل خاصی که شما با آن روبرو هستید و تعمیم آن به یکی از مشکلات کلی تریز و از آنجا، شما راه حل کلی مناسب تریز را میابید و سپس چگونگی بکاراندازی مشکل خاصی که با آن مواجه هستید و در انتها، یافتن راه حل خاص برای این مشکل

مثال: بازنمایی قدرتمند این متد در صنعت داروسازی مشاهده شده. با توجه به فلوچارت (1)، یک مشکل خاص بدین شرح بود: در یک فرآیند مهم، نیاز به شکستن دیوارههای سلولی در باکتریها بود، بطوری که هورمون داخل سلولها بتواند برداشت و کشت شود. در آنزمان از یک روش مکانیکی متوسط برای شکستن دیوارههای سلولی استفاده میشد، اما فقط با بازدهی حداکثر 80% ویا کمتر. یک کارآیی عالی و یک راه حل قابل قیاس مورد نیاز بود

مشکل کلی روش تریز در بالاترین سطح، این استکه یک راه حل برای تولید محصول بدون ضایعات بیابد، یک بازده 100%، بدون پیچیدگی اضافه... یکی از الگوهای تکاملی فنآوری که تریز شناسایی کرده اینستکه (میدانهای) انرژی جایگزین اشیاء (دستگاهای مکانیکی) میشوند. برای مثال: استفاده از اشعه لیزر بجای چاقو در جراحی چشم. در این صورت، فراوا درمانی (امواج صوتی که در درمان و جراحی بکار میروند) میتوانند در شکستن دیوارههای سلولی مورد استفاده قرار گیرند، و یا یک آنزیم برای "خوردن" این دیوارههای سلولی میتواند استفاده شود (انرژی شیمیایی). ابتدا بسیار کلی بنظر میرسید، اما این پیشنهادات، پژوهشگران صنعت داروسازی را برای بررسی تمام منابع موجود در این مشکل (سلولها، دیوارههای سلولی، مایعات موجود درون سلولها، چگونگی جنبش این مایعات، تسهیلات پردازش و غیره) راهنمایی کرد و نتیجه این شد که سه راه حل ممکن به یک پتانسیل خوب برای حل این مشکل منجر شد

یک: دیوارههای سلولی میتوانند بوسیله امواج صوتی شکسته شوند (الگوهای تکاملی ، جایگزینی وسایل مکانیکی توسط میدانهای انرژی)...

دو: دیوارههای سلولی میتوانند بوسیله برش وعبور از تسهیلات پردازش شکسته شوند (با استفاده از منابع سیستمهای موجود در راههای مختلف)...

سه: یک آنزیم در مایع درون سلول میتواند دیوارههای سلولی را "بخورد" و باعث آزادسازی و انتشار مواد درون سلول در زمان مناسب شود

هر سه این روشها با موفقیت آزمایش شدند. حداقل هزینه و بالاترین بازدهی، سپس بسرعت در خط تولید قرار گرفتند

حذف تناقضات: یکی دیگر از مفاهیم اساسی در ورای تریز این است که، ریشه بسیاری از مشکلات یک تناقض اساسی است که باعث بوجود آمدن مشکل میشود.( به مثال پایین توجه کنید). در بسیاری از موارد، یک راه حل قابل اعتماد برای حل مشکل، حذف این تناقض است

تریز دو دسته از تناقضات را میشناسد

یک: تناقضات فنی تبادلات مهندسی کلاسیک. حالت ایده آل مورد نظر قابل دسترسی نیست بدلیل اینکه چیز دیگری در این سیستم آن را مانع میشود. بعبارت دیگر، وقتی چیزی بهتر میشود، چیز دیگری میتواند بدتر شود. نمونه های کلاسیک: محصول قویتر میشود (خوب) اما وزن آن افزایش میابد (بد)...سرویس دهی هر مشتری سفارشی میشود (خوب) اما خدمات سیستم پیچیده میشود (بد)... آموزش جامع و گسترده است (خوب) اما کارمندان را از وظایف خود دور میکند (بد) و ...ء

دو: تناقضات فیزیکی. تناقضات "ذاتی" نیز نامیده میشوند. موقعیتهایی است که یک شئ یا یک سیستم متناقض از آن رنج میبرد و صدمه میبیند. مخالف الزامات. نمونه های روزمره فراوانی موجود است: نرم افزار باید پیچیده باشد (دارای شکل ظاهری) اما در عین حال باید ساده باشد ( ساده برای یادگیری)... قهوه باید داغ باشد که لذت نوشیدن داشته باشد، اما بگونه ای که مشتری نسوزد... آموزش باید طولانی باشد (تا کامل شود) اما نه برای همیشه و هر زمان

مثال: مدیریت یک مزرعه لبنیات قادر به خشک کردن فضولات گاو برای استفاده بعنوان کود نبودند چراکه هزینه انرژی بالا رفته بود. آنها با تناقضات فنی بین کود خشک (خوب) و هزینه بالا (بد) مواجه شده بودند. متد تریز، مدیریت مزرعه را به نوعی روش خشک کردن که برای غلیظ کردن آبمیوه استفاده میشود و هیچگونه گرمایش ای نیاز ندارد، هدایت کرد

برخی از ابزارهای متد تریز

راه حلهای کلی تریز در فلوچارت (1) که به آن اشاره شد، در طول مدت 65 سال تحقیقات این شیوه توسعه یافته و به طرق مختلف سازماندهی شده اند. برخی از این روشها ی تحلیلی عبارتند از

نتیجه نهایی ایده آل و آرمان گرایی – مدلسازی کاربردی، تجزیه تحلیل و پیرایش – کشف نقاط بازدارنده (بیشتر شبیه روش راه حل یابی "شش سیگما" بعنوان تجزیه تحلیل و ریشه یابی مسائل)

برخی از این ابزارها که بیشتر قابل تجویز هستند عبارتند از

چهل اصل خلاقانه مسائل – اصول جداسازی – قوانین تکاملات فنی و پیشبینی تکنولوژی – 76 راه حل استاندارد

برای حل هریک از مسائل فنی یک یا تعدادی از این ابزار قابل استفاده هستند

قابل دسترسترین این ابزارها " 40 اصل خلاقانه مسائل " است

چهل اصل خلاقانه مسائل:

این چهل اصل همان اصولی هستند که در بسیاری از زمینه ها بعنوان راه حل برای تناقضات کلی، که سرمنشاء بسیاری از مشکلات هستند، بطور مداوم یافت میشوند. لیست تمامی این چهل اصل را میتوان در اینجا یافت

http://www.triz-journal.com/archives/1997/07/b/index.html

در اینجا فقط تعداد کمی از این اصول و نمونه های آنها و چگونگی استفاده تولید محصولات جدید و خلاقانه ذکر شده اند

اصول و راه حل

تقسیم بندی / تقسیم یک شئ به اجزاء مختلف: بسته بندی جداگانه برشهای پنیر

کیفیت محلی / بسته بندیهای مختلف برای مصارف مختلف: نسخه "بزرگسالان" کتاب هری پاتر

گستردگی جهانی / ساختن یک شئ برای انجام وظایف چندگانه: فروش و پخش شکلات در ظروف شیشه ای با درپوش که میتوانند پس از مصرف برای نوشیدن نیز استفاده شوند

یک شکل دیگر / تغییر شکل یا جهتدهی مجدد به شئ: بطریهای سس کچاپ قابل فشردن که بروی درب خود میایستند

استفاده از تریز

بهترین روش یادگیری و اکتشاف تریز، شناسایی مشکلی است که هنوز بصورت موثر و راضی کننده ای حل نشده است. سعی کنید که با استفاده از فهرست چهل اصل حل مسائل و ابزار موجود، سرچشمه تناقضات را بیابید. این سایت بشما کمک میکند

www.triz-journal.com

مطالب این مقاله بوسیله گروه متخصص متد تریز تهیه شده است؛ تدوین: کتی بری. مدیریت تدوین: دکتر الن دامب. سردبیر: دکتر مایکل اس اسلاکام

برداشت و ترجمه : فرشاد سجادی

منبع:

http://www.mindtools.com/pages/article/newCT_92.htm