نکته 66 - آموزش تفکر انتقادی - آنالیز استدلال - قسمت سوم

الگوهاي استدلال صحيح

در يک استدلال صحيح محال است که نتيجه گيري نادرست باشد چنانچه تمام دلايل صحيح باشند. آشکار است که استدلال هاي صحيح نقش مهمي را در ارائه برهان بازي مي کنند زيرا اگر دلایل درستي را به کار گيريم و نحوه استدلال نيز صحيح باشد، نتيجه گيري بايد درست باشد. اما قوانيني که بر آن اساس مي توان تعيين کرد که يک استدلال صحيح است کدام است؟ در اينجا قوانين رسمي منطق پا به عرصه مي گذارند. با کمک نمادهاي ويژه مي توان الگوهايي استدلال صحيح را بيان کرده و قوانين ارزيابي آن را فرموله کرد

استدلال هاي صحيح

به استدلال هاي زير توجه کنيد

اگر اين شي مس باشد بايد هادي الکتريسيته باشد. اين فلز، مس است بنابراين هادي جريان الکتريسيته خواهد بود

اگر بزرگترين عدد اول وجود ندارد، بنابراين 510511 بزرگترين عدد اول نيست. بزرگترين عدد اول وجود ندارد بنابراين 510511 بزرگترين عدد اول نيست

اگر لام، بودايي باشد او نبايد گوشت خوک بخورد. لام بودايي است بنابراين او نبايد گوشت خوک بخورد

اين سه استدلال صحيح هستند. به علاوه احتمالاً شما متوجه شديد که آنها چقدر به يکديگر شبيه هستند. آنچه که بين آنها مشترک است، ساختارشان است. برخی از الگوهای استدلال صحیح به قرار زیر است

الگوي اول: P آنگاه Q يا اگر P سپس Q

وقتي به جاي P و Q، عبارات درستي را بگذاريم، نتيجه يک استدلال صحيح خواهد بود. توجه کنيد که عکس اين موضوع الزاماً درست نيست. مثلاً

اگر حامد در تهران زندگي مي کند بنابراين حامد در ايران زندگي مي کند

حامد در ايران زندگي مي کند بنابراين حامد در تهران زندگي مي کند - اين استدلال صحيح نيست زيرا شايد در شيراز زندگي کند

الگوي دوم : اگر P منجر به Q شود، نقيض Q منجر به نقيض P خواهد شد

اگر هوشنگ ماشين را برده باشد، الان او بايد در حال رانندگي باشد. هوشنگ الان در حال رانندگي نيست (مثلاً پياده راه مي رود) بنابراين هوشنگ ماشين را نبرده است

توجه کنيد که عکس اين حالت يعني اگر P منجر به Q شود، نقيض P منجر به نقيض Q خواهد شد، صحيح نيست

اگر مهسا يک متخصص باشد، او شاغل خواهد داشت. مهسا يک متخصص نيست بنابراين او شاغل نيست. اين استدلال صحيح نيست زيرا ممکن است با آنکه مهسا متخصص نيست اما يک شغل معمولي داشته باشد

الگوي سوم : اگر P آنگاه Q و اگر Q آنگاه R. در اين صورت اگر P آنگاه

مثال : اگر زلزله شديدي بيايد، انسان هاي زيادي خواهند مرد. اگر انسان هاي زيادي بميرند عزاي عمومي اعلام خواهد شد. در اين صورت مي توان چنين استدلال کرد که اگر زلزله شديدي بيايد، عزاي عمومي اعلام خواهد شد

الگوي چهارم : P يا Q بنابراي نقيض P منجر به Q خواهد شد

مثال : يا دولت در نظام آموزشي، اصلاحات لازم را انجام مي دهد يا اينکه تنها مدارس خصوصي با درآمد بالا، از کيفيت خوب آموزشي برخوردارند. دولت اصلاحات آموزشي لازم را انجام نمي دهد، بنابراين تنها مدارس خصوصي با درآمد بالا از کيفيت خوب آموزشي برخوردار خواهند بود

الگوي پنجم : P يا Q . اگر P آنگاه R . اگر Q آنگاه S . بنابراين R يا S

ما يا ماليات را اضافه مي کنيم يا اينکه اضافه نمي کنيم. اگر ماليات را اضافه کنيم مردم خشنود نخواهند بود. اگر ناليات را اضافه نکنيم هم مردم خشنود نخواهند بود (زيرا نمي توانيم خدمات لازم را به آنها ارائه دهيم). بنابراين مردم در هر حالت خشنود نخواهند بود

الگوي ششم : استدلال از طريق نشان دادن درستی نقيض

اين الگو وقتي استفاده مي شود که مي خواهيد ثابت کنيد که عبارتي اشتباه است. روش اين الگو به اين قرار است

يک – ابتدا تصور کنيد که عبارت مورد نظر صحيح است

دو – با فرض درست بودن عبارت، ثابت کنيد که نقيض (متضاد) آن عبارت هم درست است

سه – نتيجه گيري کنيد که عبارت بايد نادرست باشد

مثال : يک نظريه بيان مي دارد که هستي در ازل (زماني بي نهايت دور) از خلا مطلق بوجود آمده است. استفان هاوکينگ (فيزيک دان برجسته و معاصر انگليسي) از طريق استدلال نقض نقيض، نشان داد که اين تئوري اشتباه است. استدلال او چنين است : مطابق با اين نظريه، خلا مطلق بايد در وضعيت بي ثباتي بوده باشد زيرا اگر خلا مطلق داراي ثبات مي بود، چيزي از آن بوجود نمي آمد. اما اگر بي ثبات باشد، بنابراين خلا مطلق نيست و نمي توانسته به صورت نامحدود قبل از بي ثبات شدنش، برقرار باشد

تمرين

تمرين اول – مشخص کنيد کدام يک از استدلال هاي زير صحيح است و بر اساس کدام الگو

- اگر حضرت مسيح مرا دوست داشته باشد، بنابراين من نيز او را دوست خواهم داشت. من حضرت مسيح را دوست ندارم، بنابراين او هم مرا دوست نخواهد داشت

- الان يا مهران، سگ را براي قدم زدن برده يا کتايون در حال غذا دادن به گربه است. کتايون در حال غذا دادن به سگ است بنابراين مهران، سگ را براي قدم زدن نبرده است

- الان يا مهران، سگ را براي قدم زدن برده يا کتايون در حال غذا دادن به گربه است. کتايون در حال غذا دادن به سگ نيست بنابراين مهران، سگ را براي قدم زدن برده است

- اگر ايکس يک مرد باشد، بنابراين ايکس يک انسان است. اگر ايکس يک انسان باشد، بنابراين ايکس يک جاندار است. ايکس يک مرد است، بنابراين ايکس يک جاندار است

- اگر بعضي از گوسفندان سياه هستند، بنابراين برخي از مرغابي ها هم صورتي هستند. اينکه برخي از مرغابي ها صورتي هستند درست نيست، بنابراين اينکه برخي از گوسفندان سياه هستند هم صحيح نيست

- من يا بر حقم يا ناحق. اگر من برحقم، تو ناحقي. اگر من ناحقم باز هم تو ناحقي. بنابراين تو در هر شرايطي ناحقي

- مهرزاد مجرد است. مهرزاد تنها زندگي ميکند. بنابراين حداقل يک مجرد، تنها زندگي مي کند

- او يا در چين است يا در اروپا. اگر او در چين باشد الان در پکن است و اگر در اروپا باشد، الان بايد خوابيده باشد. بنابراين يا او الان در پکن است يا الان خوابيده است

تمرين دوم – مشخص کنيد از فرضيات داده شده، چه نتايجي مي توان گرفت و بر اساس کدام الگو

- اگر خدا بهترين خلق کنندگان است، بنابراين او مي داند که انسان ها قصد دارند در آينده چه کاري را انجام دهند. اگر خدا مي داند که انسان ها در آينده قصد دارند چه کاري را انجام دهند، بنابراين او مي تواند جلوي انسان هاي گناهکار را بگيرد

- اگر او مرده است، بنابراين نبضي ندارد. اگر نبضي نيست بنابراين چراغ قرمز بايد روشن باشد. چراغ قرمز روشن نيست

تمرين سوم : اينجا يک مثال بسيار جالب از فيلسوف جيمز پريور است

يک دانشمند کامپيوتر اعلام کرد که او يک نرم افزار بازي شطرنج را طراحي کرده که از هر انساني خواهد برد، تفاوتي هم ندارد که کامپيوتر مهره سياه را داشته باشد يا سفيد. حتي اين نرم افزار، پات (نه برد نه باخت) هم نخواهد شد. دانشمند کامپيوتر براي ادعايش يک اثبات رياضي آورده است که اين اثبات 500 صفحه فشرده از علائم رياضي است و تا کنون کسي آن را نتوانسته بررسي کند. تا کنون اين نرم افزار 20 بازي با گري کاسپاروف (قهرمان شطرنج) داشته و هر بيست بازي را از او برده است که در 10 بازي با مهره سفيد و 10 بازي را با مهره سياه انجام داده است. آيا شما هم معتقديد که اين نرم افزار مي تواند هر انساني را شکست دهد؟

مي توانيد از الگوی استدلال نشان دادن درستی نقيض براي محک ادعاي دانشمند کامپيوتر استفاده کنيد

منبع

http://philosophy.hku.hk/think/arg/valid2.php